Szanse i bariery dla rozwoju ruchu ekologicznego w Polsce 30 lat po zmianie systemowej: „zielony ład społeczny” a strukturalno-kulturowe uwarunkowania społeczeństwa polskiego
Zespół badawczy
Dr hab. Piotr Żuk, kierownik projektu
Dr hab. Anna Pacześniak
Dr Paweł Żuk
Cel projektu
Celem projektu badawczego jest diagnoza zarówno kondycji ruchu ekologicznego w Polsce, jak również analiza możliwości realizacji w praktyce społecznej w warunkach społeczeństwa polskiego 30 lat po zmianie systemowej postulatów podnoszonych przez ruch zielonych w Polsce i na świecie.
Główne obszary i wyzwania projektu to:
- Ruch ekologiczny w kontekście sfery obywatelskiej
- Relacje między transformacją neoliberalną, wschodnioeuropejskim kapitalizmem a ochroną środowiska
- Polski model rozwoju a globalizacja wyzwań ekologicznych
- Polityka miejska i regionalna w Polsce a sprawy ekologii
- Tendencje nacjonalistyczne w Europie Wschodniej a rozwój ruchu ekologicznego i globalnej odpowiedzialności. Czy bariery nacjonalistyczne mogą być przełamane przez globalne problemy? Mówiąc inaczej – jaka jest możliwa odpowiedź w różnych grupach społecznych na pytanie: „mój kraj czy nasza Ziemia”?
Kwestie i pytania cząstkowe, na które ma odpowiedzieć prezentowany projekt to:
- Jakie są główne uwarunkowania strukturalne i kulturowe dla wzmacniania orientacji ekologicznej w społeczeństwie polskim?
- Jaki jest obecnie skład społeczny ruchu ekologicznego? Jakie grupy społeczne stanowią jego główne zaplecze? Jakie czynniki społeczne i kulturowe warunkują sympatię/niechęć wobec ruchu ekologicznego?
- Jakie strategie i style działania preferują uczestnicy ruchu ekologicznego?
- Jakie są relacje pomiędzy postulowanym „zielonym ładem” a transformacją systemową w Polsce?
- Jakie postawy wobec ładu społeczno-ekonomicznego zielonych prezentują polscy przedsiębiorcy?
- Jaki typ tożsamości dominuje wśród uczestników ruchu ekologicznego (lokalna, narodowa, globalna) i jaka perspektywa działania (lokalna, krajowa, ponadnarodowa) jest uznawana za najważniejszą?
- Jaki jest stosunek liderów ruchu ekologicznego do zinstytucjonalizowanej polityki? ( czy ruch ekologiczny ma działać w ramach istniejącego systemu politycznego czy ma to być alternatywa poza systemowa czy też antysystemowa?)
- Czy polscy samorządowcy rozumieją i popierają postulaty ekologów?
- Jak na wizję zielonego ładu zapatruje się polska młodzież?
Planowane badania i metody badawcze
Koncepcja badawcza jest oparta na wyjaśnieniu zjawiska z dwóch perspektyw: a) różnych aktorów życia publicznego, którzy odnosić się będą do koncepcji ekologicznych, problemów ochrony środowiska oraz elementów „zielonego ładu” oraz b) samych uczestników ruchu ekologicznego.
W przypadku aktorów życia publicznego planuje się następujące badania:
- Badanie CATI na temat problemów i postulatów ekologicznych, preferowanych zachowań w kontekście środowiska oraz pożądanej wizji ładu społecznego z na ogólnokrajowej reprezentowanej próbie N 1020 dorosłych osób;
- Badanie CATI na reprezentatywnej próbie przedsiębiorców (N 400) z udziałem przedstawicieli różnych sektorów gospodarki na temat ochrony środowiska, inwestycji ekologicznych i zmian klimatycznych;
- Wywiady fokusowe w grupach zróżnicowanych klasowo-przestrzennie;
- Wywiady ankietowe z udziałem uczniów z 3 i 4 klas szkół średnich (N 600 osób) na temat ich stosunku do działań ekologicznych, wiedzy o ekologii i zachowań codziennych wobec środowiska;
- Studium przypadku władz samorządowych Wrocławia i analiza polityki lokalnej w kontekście ekologii.
W przypadku ekologów zaplanowana jest następująca metoda badawcza:
- Interwencja socjologiczna (zgodnie z koncepcją Alaina Touraine’a) z wybraną grupą uczestników ruchu. Interwencja umiejscawia podmiot działania w ramach interakcji z różnymi partnerami społecznymi. Interwencja sprowadza badacza do mediatora między grupą działaczy a ruchem społecznym.
Powodów do podjęcia badań nad współczesnym ruchem ekologicznym jest wiele. Najważniejsze to:
– brak socjologicznej analizy kondycji ruchu ekologicznego 30 lat po zmianie systemowej, jaka miała miejsce w Europie Wschodniej;
– brak analizy wpływu (lub też braku wpływu) pewnych elementów wizji zielonych na obecną praktykę społeczną;
– potrzeba wyjaśnienia relacji między postulatami ruchu zielonych a funkcjonującym w Polsce ładem społeczno-politycznym;
– brak analizy przygotowania ładu społecznego w Polsce do zmierzenia się z globalnymi wyzwaniami ekologicznymi.
Summary in English
Opportunities for and obstacles to the development of the enviromental movement in Poland 30 years after the systemic transformation: „the green social order” and the structural and cultural determinants of Polish society
The objective of the research project is to diagnose the condition of the environmental movement in Poland and analyse the possibility of implementing postulates raised by the Greens in Poland and in the world under Polish conditions 30 years after the systemic transformation.
The main research question posed in the project is: Why has the green movement not entered the mainstream public debate in Poland? The testing hypothesis in the project will be the assumption that the systemic transformation has neither strengthened the ecological movement nor disseminated post-materialist values in Polish society.
Research project methodology
The research concept is to explain the phenomenon from two perspectives: a) various actors of public life, who will refer to ecological concepts, environmental protection problems and elements of the ‘green order’ and b) participants of the ecological movement.
In the case of public life actors, the following studies are planned:
- CATI survey on environmental problems and postulates, behaviours preferred in the context of the environment and the desired vision of a social order conducted on a nationwide sample of N 1,020 adults;
- CATI survey on environmental protection, environmental investments and climate change conducted on a representative sample of entrepreneurs (N 400) from various sectors of the economy.
- FGIs conducted in 10 groups composed of representatives of purposively selected social categories
- Questionnaire surveys with third- and fourth-grade secondary school students (N 600) about their attitudes to environmental activities, knowledge about ecology and everyday behaviour towards the environment.
- A case study of Wrocław local authorities and the analysis of local politics in the context of ecology
In the case of ecologists, the following research method are planned:
- Sociological intervention (according to A. Touraine ‘s concept) with selected representatives of the movement. Intervention places the subject of action within the framework of interaction with various social partners. Intervention turns a researcher into a mediator between a group of activists and a social movement.
Expected impact of the research project on the development of science
The implementation of the research project will make it possible to define what is at stake in the main conflict in which the environmental movement is involved and determine its operational capabilities in Poland. At the same time, the research will contribute to sociological reflection on the condition of civil society 30 years after the systemic transformation and the analysis of Polish society’s readiness to face global ecological challenges.
Coal basin in Upper Silesia and energy transition in Poland in the context of pandemic: The socio-political diversity of preferences in energy and environmental policy, in Resources Policy, Volume 71, 2021
Piotr Żuk, Paweł Żuk, Przemysław Pluciński
Sustainable Development, Energy Transition, and Climate Challenges in the Context of Gender: The Framework of Gender Determinants of Environmental Orientation in Poland, in Sustainability
Piotr Żuk and Anna Pacześniak
On the Socio-Cultural Determinants of Polish Entrepreneurs' Attitudes towards the Development of Renewable Energy: Business, Climate Skepticism Ideology and Climate Change, in Energies
Piotr Żuk and Paweł Żuk
Increasing Energy Prices as a Stimulus for Entrepreneurship in Renewable Energies
Piotr Żuk and Paweł Żuk
Energy/power as a tool that disciplines and reproduces the energy order and as a critical-analytical perspective on energy policy
Piotr Żuk and Paweł Żuk
Soft power and the media management of energy transition: Analysis of the media narrative about the construction of nuclear power plants in Poland, Energy Reports
Piotr Żuk
The school as a means of changing or reproducing attitudes towards climate protection? Energy education in the context of class differences and “energy habitus”, Journal of Cleaner Production
Piotr Żuk
“Eco-terrorists”: right-wing populist media about “ecologists” and the public opinion on the environmental movement in Poland, East European Politics
Piotr Żuk